Zapraszamy na drugi już post na temat najczęstszych schorzeń jelit. Tych, którzy nie czytali oraz osoby chcące odświeżyć temat, zapraszamy do lektury poprzedniego artykułu. Znajdziecie w nim również krótką notkę anatomiczną, która przybliży Wam odrobinę fizjologię oraz sposób funkcjonowania tego ważnego odcinka przewodu pokarmowego.
Uchyłkowatość i choroba uchyłkowa jelita grubego
Dzisiaj zaczniemy od niezmiernie częstej przypadłości, czyli uchyłkowatości okrężnicy. Uchyłki to uwypuklenia samej błony śluzowej (uchyłki nabyte) lub całej ściany jelita (uchyłki wrodzone, nie dające dolegliwości). Uchyłki nabyte pojawiają się najczęściej w czwartej dekadzie życia, a powyżej 60 roku życia ma je już co trzeci z nas. Prawie wszystkie występują w esicy, czyli w odcinku jelita grubego tuż przed odbytnicą, ze względu na jej specyficzną budowę. U jednej osoby może być od jednego do nawet kilkuset uchyłków.
Obecnie nie znamy dokładnej przyczyny ich powstawania. Wiadomo, że wpływ mają:
– siedzący tryb życia,
– dieta z niską zawartością błonnika,
– przewlekłe zaparcia,
– naturalne procesy, związane ze starzeniem się organizmu.
Uchyłkowatość to stan, w którym uchyłki występują, jednak nie dają żadnych dolegliwości. Taka sytuacja dotyczy znaczącej większości dotkniętych nimi osób (blisko 80%). Jeśli objawy się pojawiają, mówimy o chorobie uchyłkowej jelita grubego.
Objawy
Do objawów należą:
– tępy ból w dolnej lewej części brzucha,
– biegunki naprzemiennie z zaparciami,
– wzdęcia i wiatry,
– ból przy wypróżnianiu,
– zmiana naturalnego rytmu wypróżnień,
– stan podgorączkowy.
Czasem dochodzi do krwawienia, gdy naczynia w dnie uchyłków ulegną pęknięciu. Najczęściej jednak przechodzi ono samoistnie i nie wymaga interwencji.
Powikłania
Choroba uchyłkowa ma szereg powikłań, na które musimy uważać. Najważniejszym z nich jest ostre zapalenie uchyłków. Objawia się gorączką, bólem brzucha i wyczuwalną dotykiem masą w podbrzuszu. Stan ten prowadzić może do niedrożności przewodu pokarmowego oraz perforacji, czyli przerwania ciągłości jelita.
Rozpoznanie
Chorobę najczęściej stwierdzamy na podstawie wywiadu i badania przedmiotowego. W trakcie występowania objawów nie można przeprowadzić kolonoskopii, ponieważ grozi to uszkodzeniem jelit. Jest jednak niezbędna w dalszej diagnostyce. Zawsze, gdy występują dolegliwości z dolnego odcinka przewodu pokarmowego, musimy się upewnić, że nie mamy do czynienia z nowotworem! Nawet jeśli rozpoznanie wydaje się oczywiste na pierwszy rzut oka.
Leczenie
W niepowikłanych przypadkach stosujemy z reguły leczenie objawowe (nawodnienie, leki przeciwbólowe). Pierwszą linią leczenia jest podaż rifaksyminy – antybiotyku, działającego przede wszystkim w przewodzie pokarmowym. Przyjmuje się ją przez jeden tydzień każdego miesiąca przez co najmniej 6 takich cykli (półroczna terapia).
Przede wszystkim należy przekonać pacjenta do zmiany stylu życia: zaleca się przede wszystkim ograniczenie alkoholu i czerwonego mięsa, wprowadzenie większej ilości błonnika do diety oraz intensyfikację wysiłku fizycznego.
Rokowanie jest dobre, nawet przy samym leczeniu objawowym.
Przy ciężkich powikłaniach stosuje się leczenie chirurgiczne. Najczęściej polega na wycięciu zajętego odcinka jelita. Jeśli choroba jest zaniedbana, może być konieczne usunięcie nawet połowy okrężnicy. Wiąże się to jednak z koniecznością wyłonienia czasowej stomii (sztucznego odbytu). Po paru miesiącach przeprowadza się drugą operację, podczas której przywraca się ciągłość przewodu pokarmowego.
Ostre zapalenie wyrostka robaczkowego (OZWR)
Kolejna z omawianych chorób jest zapewne szeroko znana. Pojawia się czasami w filmach i innych dziełach kultury, jako przyczyna nagłej wizyty w szpitalu. Również w rzeczywistości jest to najczęstszy powód pilnych operacji na brzuchu. Z tego powodu niezmiernie ważne jest jego sprawne rozpoznanie.
Czym jest wyrostek
Wyrostek robaczkowy to ślepo zakończona cewka, odchodząca od kątnicy (części jelita cienkiego). Najczęściej położony jest w prawym dole biodrowym. Jednak jego dokładne położenie, jak i długość różnią się między poszczególnymi osobami.
Dawniej był uważany za pozbawiony konkretnej funkcji organ szczątkowy. Obecnie panuje przekonanie, że pełni ważną rolę w układzie odpornościowym człowieka. Przypuszczalnie jest również potrzebny do prawidłowego rozwoju przewodu pokarmowego w życiu płodowym.
Zapalenie
Szczyt zachorowań przypada u nastolatków i młodych dorosłych. Może jednak wystąpić w każdym wieku. Dwa razy częściej chorują mężczyźni, a u kobiet jest jedną z przyczyn problemów z płodnością.
Najczęstszą przyczyną jest zatkanie światła wyrostka przez kamień kałowy. Może też do niego dojść z powodu zbytniego rozrostu tkanki chłonnej (na przykład podczas infekcji układu pokarmowego) lub przez zmianę nowotworową.
Zatkanie światła prowadzi do wzrostu ciśnienia wewnątrz wyrostka, uszkodzenia naczyń i ścian, a w rezultacie do zapalenia okolicznych tkanek. Ostatecznie może dojść do perforacji i martwicy tkanek, co prowadzi do rozlanego zapalenia otrzewnej. Czasem wokół wyrostka może powstać naciek (tak zwany plastron). Ogranicza on rozszerzanie się procesu zapalnego i wpływa na sposób leczenia.
Objawy
OZWR objawia się narastającym i trudnym do zlokalizowania bólem w nadbrzuszu lub w okolicach pępkach. Najczęściej przenosi się do prawego dołu biodrowego i wzmaga przy zwiększaniu ciśnienia w jamie brzusznej (na przykład przy kaszlu). U niektórych, dolegliwości w tej lokalizacji mogą być pierwszym wskaźnikiem choroby. W rzadszych przypadkach – przy odmiennym, czyli zakątniczym (zajelitowym) położeniu wyrostka – źródło bólu może się znajdować w okolicy lędźwiowej.
Pozostałe objawy wynikają ze stanu zapalnego oraz jego lokalizacji. Składają się na nie:
– stan podgorączkowy,
– nudności i wymioty,
– zatrzymanie wiatrów i stolca.
Podczas badania pomocne są objawy otrzewnowe oraz znaczna tkliwość w punkcie McBurney’a. Ich wystąpienie jest bardzo charakterystyczne i zwykle pozwala na postawienie prawidłowej diagnozy. Przy nietypowych objawach i położeniu wyrostka pomocne mogą być również badania obrazowe. Na przykład USG i tomografia komputerowa.
Leczenie
Po rozpoznaniu OZWR należy jak najszybciej przeprowadzić appendektomię, czyli operację wycięcia wyrostka. Zwłoka może prowadzić do powikłań, na przykład do perforacji czy zaostrzenia stanu zapalnego. Okołooperacyjnie stosuje się również antybiotykoterapię, ponieważ zmniejsza to ryzyko powikłań infekcyjnych.
W przypadku pojawienia się plastrona (nacieku okołowyrostkowego), należy najpierw stosować antybiotyk, a operację przeprowadzić dopiero po paru tygodniach.
Szybko przeprowadzona appendektomia jest konieczna dla poprawy stanu zdrowia.
Wrzodziejące zapalenie jelita grubego (WZJG)
Wrzodziejące zapalenie jelita grubego to drugie, obok choroby Leśniowskiego–Crohna (pisaliśmy o nim tutaj) schorzenie zaliczające się do nieswoistych zapaleń jelit. Najczęściej zaczyna się w odbytnicy, obejmując stanem zapalnym śluzówkę. Następnie „wędruje” w górę jelit, mogąc ostatecznie zająć całe jelito grube, a nawet końcowy fragment jelita cienkiego. Przyczyna choroby nie jest do końca określona. Wiadomo, że na jej wystąpienie maja wpływ czynniki genetyczne, środowiskowe (stosowanie NLPZ, zapalenie wyrostka w dzieciństwie) oraz immunologiczne. Najwięcej przypadków pojawia się wśród młodych dorosłych, między 20 a 40 rokiem życia.
Objawy
Choroba objawia się bólem brzucha, przewlekłą biegunką z domieszką krwi lub śluzu oraz ogólnymi dolegliwościami, jak stan podgorączkowy, osłabienie czy utrata masy ciała. U części osób pierwszym zwiastunem choroby mogą być objawy pozajelitowe, głównie zapalenia dużych stawów.
Choroba przebiega skokowo. Naprzemiennie występują okresy remisji i rzuty, gdy dochodzi do pogorszenia stanu zdrowia. Mogą być wywołane stresem, antybiotykami lub infekcjami. W przypadku ciężkiego rzutu dochodzi do zagrożenia życia chorego.
Powikłania
Długoletni czas trwania choroby wiąże się z powikłaniami. Najczęściej z polipowatością zapalną oraz zwężeniem jelita, a długofalowo zwiększa ryzyko wystąpienia raka jelita grubego.
Typowym powikłaniem jest tzw. megacolon toxicum, czyli toksyczne rozdęcie jelita grubego. Najczęściej występuje w wyniku ciężkiego rzutu i wymaga pilnej operacji.
Diagnostyka
Diagnostyka jest trudna i nie istnieje jeden konkretny „przepis” na rozpoznanie schorzenia. Lekarze stosują różnorakie metody (laboratoryjne, obrazowe, pobieranie wycinków jelita). Najbardziej charakterystyczna jest ciągłość zmian w obrębie śluzówki jelita. W ten sposób można łatwo odróżnić WZJG od choroby Leśniowskiego-Crohna (w niej obserwujemy zmiany odcinkowe).
Leczenie
Leczenie farmakologiczne polega na maksymalnym wydłużeniu okresów wygaszenia choroby i zminimalizowaniu liczby i ciężkości rzutów. Jeśli leki nie pomagają, rzutu nie daje się opanować lub występują powikłania, przeprowadza się operację chirurgiczną. Najczęściej wycina się odbytnicę wraz z okrężnicą i wytwarza zbiornik jelitowy, który następnie zespala się z odbytem. W niektórych przypadkach chirurdzy decydują się na wyłonienie stomii z jelita cienkiego (ileostomia).
Rokowanie
Jedynym potencjalnym sposobem na wyleczenie jest całkowite wycięcie jelita grubego. Jednak nie stosuje się tej metody rutynowo przy braku powikłań czy ciężkiego przebiegu. Długoletni przebieg choroby bez rzutów jest niestety rzadki i trudny do utrzymania.
Zakończenie
Jak dotąd poruszyliśmy temat sześciu częściej występujących schorzeń jelit. Oczywiście, nie są to wszystkie choroby, które mogą dotknąć tej części układu pokarmowego. Mamy jednak nadzieje, że dają już pewien pogląd na problematykę diagnostyki i różnicowania schorzeń. Większość z nich ma podstępny przebieg i łatwo pomylić je z mniej groźnymi problemami, np. z zatruciem pokarmowym.
Dlatego pamiętajcie, by w przypadku pojawienia się niespecyficznych i przedłużających się objawów szukać specjalistycznej pomocy. Każde obserwowane zaburzenie czy zmiana funkcjonowania układu pokarmowego, trwająca dłużej niż dwa tygodnie powinna zostać skonsultowana czy to z farmaceuta, czy z lekarzem rodzinnym.
W porę wykryta choroba ulatwi wprowadzenie odpowiedniego leczenia i zaoszczędzi dużo czasu, a przede wszystkim zdrowia. Szczególnie ważne jest to w nagłych przypadkach, jak w przedstawionym powyżej ostrym zapaleniu wyrostka robaczkowego. Dlatego tak istotne jest, by każdy, niezależnie od profesji czy wieku, był w stanie rozpoznać to schorzenie już po pierwszych objawach.
Źródła
Interna Szczeklika 2019. Podręcznik chorób wewnętrznych. Pod red. Piotra Gajewskiego, Andrzeja Szczeklika. Medycyna Praktyczna. Wydanie XI 2019
Chirurgia repetytorium. Wojciech Noszczyk. PZWL. 2012