Choroby jelit są tematem stosunkowo rzadko poruszanym. Mało kto lubi rozprawiać o czynnościach łazienkowych, a jeśli dodatkowo wiążą się one z bólem czy innymi nieprzyjemnościami, to mogą się wydawać tym większym powodem do wstydu. Musimy się jednak nauczyć o nich mówić oraz zgłębiać wiedzę na ich temat, ponieważ mogą dotknąć – albo już dotykają – prawie każdego z nas.
O fizjologii słów kilka
By wytłumaczyć podłoże patologii, musimy zacząć od krótkiego opisania normy.
Układ pokarmowy jest niezmiernie złożoną strukturą, na którą składają się liczne etapy: jama ustna, przełyk, żołądek i jelita; oraz liczne gruczoły , wytwarzające enzymy umożliwiające trawienie np. ślinianki i trzustka, a także wątroba i pęcherzyk żółciowy, odpowiadające za produkcję i magazynowanie żółci.
Przyjrzyjmy się jednak bliżej jelitom. Składają się na nie jelito cienkie (dwunastnica + jelito czcze + jelito kręte) oraz jelito grube (kątnica + okrężnica + odbytnica + odbyt). Pierwsze z nich mierzy sobie 4-6 metrów i 3-5 centymetrów grubości. Jest to rurkowaty narząd, w którym odbywa się właściwe trawienie oraz wchłanianie substancji odżywczych. Pokryte jest od wewnątrz błoną śluzową, zawierającą kosmki jelitowe, które znacząco zwiększają powierzchnię wchłaniania. Jelito grube mierzy sobie już tylko około 1,5 metra, a do tego mocno pofałdowane, co – analogicznie jak kosmki w jelicie cienkim – zwiększa jego powierzchnię. Odpowiada ono za wchłanianie wody, soli mineralnych oraz formowanie kału z resztek pokarmowych.
Jelita są zamieszkiwane przez bakterie symbiotyczne, które pomagają w trawieniu, a nawet odpowiadają za produkcję witamin.
Choroba hemoroidalna
Schorzenie to dotyka więcej niż co drugą osobę przynajmniej raz w życiu. Dotyczy ono guzków krwawniczych. Są to fizjologicznie (naturalnie) występujące struktury, które pomagają kontrolować oddawanie kału. W przypadku choroby hemoroidalnej dochodzi do ich stanu zapalnego. Może to powodować ich powiększenie, a z czasem i wypadanie. Często powodują krwawienie jasnoczerwoną krwią, świąd w okolicy odbytu, dyskomfort, ból czy pieczenie wokół odbytu. Przy przewlekłych i nawracających krwawieniach mogą prowadzić do niedokrwistości.
Czynniki predysponujące
Istnieją różne teorie co do powstawania stanu zapalnego, jednak najważniejsze czynniki predysponujące to:
– starszy wiek
– siedzący tryb życia
– otyłość
– zaparcia
– długie przesiadywanie w łazience
– ciąża
– nadciśnienie wrotne
– dieta z małą ilością błonnika
Jak zapobiegać?
Kiedy już przyjrzeliśmy się czynnikom ryzyka, należy pomyśleć o odpowiedniej profilaktyce. Przede wszystkim należy prowadzić aktywny tryb życia i ograniczać siedzenie do minimum. Dieta powinna być wysokobłonnikowa oraz bogatoresztkowa, co pozwoli na zmniejszenie czy nawet usunięcie problemu zaparć. Ważne jest również regularne oraz w miarę możliwości szybkie wypróżnianie, więc przy nawracającym problemie warto zrezygnować z zabierania telefonu czy książki do łazienki. Kluczowe jest także dbanie o higienę stref intymnych.
Jeśli profilaktyka nie pomoże, a choroba się pojawi lub powróci, można stosować nasiadówki, czopki lub maści zawierające środki miejscowo łagodzące jak lidokaina, benzokaina czy hydrokortyzon. Nie należy ich jednak stosować dłużej niż tydzień, ponieważ przy długotrwałym stosowaniu mogą wywoływać skutki uboczne. Hydrokortyzon dla przykładu może prowadzić do zapalenia skóry lub zaniku błony śluzowej.
Do stosowania dostępne są również substancje działające ochronnie na naczynia krwionośne (np. trokserutyna). Stosujemy je doustnie lub w postaci miejscowo działającego żelu.
W przypadku zaawansowanej choroby pozostaje jedynie leczenie chirurgiczne.
Kiedy uważać?
Jeśli objawy się przedłużają albo występują niżej wymienione czynniki, należy udać się do lekarza w celu pogłębienia diagnostyki.
– utrzymująca się zmiana wypróżnień (szczególnie po 40 roku życia)
– konieczność ręcznego odprowadzania hemoroidów
– silny ból towarzyszący wypróżnieniu
– gorączka
Należy pamiętać, że krew w stolcu jest jednym z objawów raka jelita grubego, dlatego tak ważne jest niebagatelizowanie problemu. Dla osób powyżej 50 roku życia zalecamy udanie się do lekarza w celu wykonania kolonoskopii.
Celiakia
Celiakia to uwarunkowana genetycznie choroba autoimmunologiczna (wywołana nieprawidłową reakcją układu odpornościowego przeciwko własnym tkankom) powiązana z nietolerancją glutenu (białko występujące w niektórych odmianach zboża np. pszenicy czy życie).
Celiakia dotyka około 1% populacji, a ujawnić może się w każdym wieku. Gdy chora osoba spożyje produkt zawierający gluten, jej układ odpornościowy zaczyna „atakować” jego cząsteczki. Doprowadza to do powstania stanu zapalnego, w którego następstwie zanikają kosmki jelitowe, a komórki nabłonka produkują mniejsze ilości enzymów.
Prowadzi to do zaburzeń perystaltyki i wchłaniania substancji odżywczych. Z czasem może to powodować niedożywienie, a nawet wyniszczenie organizmu, które jest zagrożeniem dla zdrowia i życia chorego.
Objawy i podział
Objawy celiakii zależą od jej typu. Wyróżniamy klasyczną, inaczej pełnoobjawową, w której najbardziej charakterystyczne są przewlekła biegunka tłuszczowa (stolce są cuchnące i połyskliwe) oraz bóle brzucha i wzdęcia. U dzieci występują również zaburzenia rozwoju, przede wszystkim wzrostu.
Celiakia nietypowa z kolei (według różnych danych może występować nawet kilkukrotnie częściej niż klasyczna) prezentuje objawy wskazujące na zaburzenia wchłaniania. Mogą one dotyczyć wszystkich układów i organów, ponieważ wynikają z niedoborów mikroelementów, które są kluczowe dla prawidłowego funkcjonowania. Są to niecharakterystyczne objawy, dlatego też ciężko jest postawić prawidłową diagnozę.
Ostatnią postacią jest celiakia bezobjawowa. W krwi pacjentów stwierdzamy charakterystyczne dla choroby przeciwciała, jednak ich kosmki jelitowe mogą być w normie. W przyszłości jednak są narażeni na postęp choroby i ostatecznie na rozwinięcie pełnoobjawowej choroby (tzw. odmiana latentna). Występuje również grupa pacjentów, u których mimo braku objawów, można uwidocznić zanik kosmków (celiakia niema).
Diagnostyka i leczenie
Jeśli stwierdzimy u siebie czy u naszych bliskich objawy celiakii, powinniśmy się udać do lekarza gastroenterologa w celu potwierdzenia naszych obaw. Wprowadzanie diety bezglutenowej na własną rękę może prowadzić do zaburzenia wyników badań i w ostateczności uniemożliwić postawienie prawidłowej diagnozy. Polega ona na szukaniu przeciwciał we krwi oraz stwierdzeniu zaniku kosmków jelitowych w próbkach pobranych podczas endoskopii.
Gdy już choroba zostanie zdiagnozowana, należy wprowadzić dietę bezglutenową. Obecnie jest to jedyna znana możliwość leczenia, do której trzeba się stosować przez całe życie. Późne rozpoznanie czy unikanie leczenia zwiększa szansę na nowotwory i inne choroby jelit, nie wspominając już o postępującym niedożywieniu.
Ostatnie badania wskazują, że wczesne wprowadzanie glutenu do diety niemowląt zmniejsza szansę na wystąpienie celiakii. Podawanie małych ilości zaczynamy w 5-6 miesiącu życia, stopniowo zwiększając dawkę i obserwując, czy nie pojawiają objawy.
Choroba Leśniowskiego-Crohna
Jedna z postaci nieswoistego zapalenia jelita. Jest to przewlekłe zapalenie, które może wystąpić w każdym odcinku przewodu pokarmowego. Najczęściej – u 40-50% chorych – zajmuje końcowy odcinek jelita krętego (część jelita cienkiego).
Charakteryzuje się możliwością występowania paru ognisk, które są rozdzielone przez zdrowe fragmenty jelit. W chorobowych odcinkach naciek zajmuje całą grubość ściany jelita, co ostatecznie prowadzi do przetok, ropni i zwężeń. Przy długim czasie trwania, choroba może być również czynnikiem ryzyka raka jelita grubego czy jelita cienkiego.
Etiologia choroby nie jest znana. Podejrzewa się współdziałanie czynnika genetycznego, środowiskowego oraz immunologicznego. Występują dwa szczyty zachorowań: 15-35 lat oraz 60-80.
Objawy
Objawy zależą od lokalizacji i czasu trwania choroby. W najbardziej typowej lokalizacji (końcowy odcinek jelita krętego) występują bóle brzucha, biegunki oraz niedokrwistość. W prawym dole biodrowym można też czasem (u 30% chorych) wyczuć guza. Jeśli choroba zlokalizowana jest w jelicie grubym, bardzo charakterystyczne jest pojawienie się przetok odbytowych, owrzodzeń czy szczelin i ropni.
Choroba może dawać również objawy poza układem pokarmowym. Najczęściej narażony jest układ kostno-stawowy (osteoporoza, zapalenie stawów obwodowych), skóra (rumień guzowaty) oraz narząd wzroku (zapalenie).
Diagnostyka
W diagnostyce należy skorzystać z badań laboratoryjnych, które pozwalają na wykrycie niedokrwistości, leukocytozy i podniesionego CRP (wykładniki stanu zapalnego), niedoboru białek oraz elektrolitów. U 60% chorych można również stwierdzić obecność przeciwciał, co pozwala nam sądzić, że choroba ma podłoże immunologiczne.
Pełne rozpoznanie dają nam jednak dopiero badania obrazowe (uwidocznienie przetok i zwężeń) oraz endoskopowe z jednoczesnym pobraniem wycinków ze zmienionych fragmentów.
Leczenie
Leczenie zależy od stopnia ciężkości choroby (wyróżniamy postać łagodną, umiarkowaną i ciężką), a zaczynamy je od eliminacji czynników ryzyka, takich jak stres, NLPZ, infekcje przewodu pokarmowego czy palenie. W lżejszych postaciach można stosować leczenie żywieniowe (szczególnie u dzieci), jednak u dorosłych zaleca się środki farmakologiczne (m.in. steroidowe leki przeciwzapalne i immunosupresyjne). Choroba charakteryzuje się okresami zaostrzeń i remisji, a celem leczenia jest doprowadzenie do remisji, a następnie jej podtrzymanie.
Można również stosować leczenie chirurgiczne, które zależy od rozległości zmian chorobowych. W przypadku przetok wycinamy zmieniony odcinek i zespalamy zdrowe fragmenty, a przy szerokim zajęciu chirurg może nawet zdecydować o usunięciu całego jelita grubego.
Niestety rokowanie nie jest najlepsze. Leczenie chirurgiczne obejmuje blisko 60% chorych w pierwszych latach od rozpoznania. Operacja nie jest również gwarantem, że nie dojdzie do nawrotu choroby.
Podsumowanie
W artykule poruszyliśmy temat jedynie paru wybranych chorób, jednak jest ich dużo więcej. Wszystkie mają dość podobne objawy i wymagają specjalistycznej diagnostyki, by je od siebie odróżnić. Nawet jeśli schorzenie wydaje się proste do rozpoznania, jak w przypadku choroby hemoroidalnej, to nie można bez odpowiednich badań wykluczyć obecności innego schorzenia. Dlatego też nie wstydźmy się szukać pomocy, jeśli stwierdzimy u siebie jakąś nieprawidłowość. Pamiętajmy, że każda przedłużająca się zmiana w sposobie wypróżniania oraz ból czy dyskomfort powinny zmusić nas do zastanowienia się nad ich przyczyną.
W ostateczności może się okazać, że nic nam nie jest i niepotrzebnie się martwiliśmy. Jeśli jednak problem istnieje, a my wystarczająco szybko odkryjemy jego przyczynę, to niewątpliwie możemy w ten sposób uratować swoje zdrowie lub nawet życie.
Źródła
Podstawy chirurgii. Podręcznik dla lekarzy specjalizujących się w chirurgii ogólnej. Pod red. Jacka Szmidta, Jarosława Kużdżała. Medycyna Praktyczna. Wydanie II. 2009
Interna Szczeklika 2019. Podręcznik chorób wewnętrznych. Pod red. Piotra Gajewskiego, Andrzeja Szczeklika. Medycyna Praktyczna. Wydanie XI 2019
https://www.mp.pl/pacjent/gastrologia/choroby/jelitocienkie/54362,celiakia